Danıştay Tarihi Yarımada’da bilimsel verilere dayanmayan ihya kararını bozdu

Danıştay 6’ncı Dairesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin 2012 yılında verdiği İstanbul’un tarihi yarımadasındaki medreseler, camiler, mescid ve tekkelerin bilimsel verilere dayanmayan ihya kararını bozdu. İmar planlarına sonradan eklenen notlara göre, kayıp eser niteliğindeki eserler yeterli arşiv taraması yapılmadan ve bilimsel verilere dayanmadan İBB’nin tarihi yarımadada uygun gördüğü yerlere yapılacaktı.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) 16 Ağustos 2012’de tarihi yarımadada kayıp eser niteliğindeki Kızıltaş Mescidi, Kepenek Camii, Bostancılar Tabhanesi Mescidi, Emirler Mescidi, Bekarbey Tekkesi, Abayi Mescidi, Karagöz Mescidi, Baba Hasan Camii, Uncu Hafız Medresesi ve Mimar Ayas Camii’nin imar planına işlenen notlarla “ihyasına” karar vermişti.

TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, belirli dönem haritalarındaki izlerin üzerinden veya birkaç görsel belgeden hareketle yeniden inşa etmenin ihya ve çağdaş koruma ilkeleri açısından bir karşılığının olmadığını belirtmiş, söz konusu işlemin iptali için İBB ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’na karşı dava açmıştı.

Keşif ve bilirkişi incelemesi yapıldı

Davaya bakan İstanbul 3’üncü İdare Mahkemesi, dava konusu ile ilgili keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırmıştı. İnceleme sonucunda kayıp eserlerle ilgili şu tespitlere ulaşılmıştı:

– Uncu Hafız Halil Medresesi: Sadece iki fotoğrafa dayalı olarak yetersiz veri ile üçüncü boyutla ilgili somut veriler olmadan şu andaki mevcut arsanın konumu ve halihazır kullanımı, tüm medreseyi yerinde yeniden yapmaya ve proje üretmeye imkan tanımaz.

– Bostancılar Tabhanesi Mescidi: 1870’lerde tren yolunun Sirkeci’ye gelmesi sırasında mescit harap olmuş, 1950’lerde sahil yolu yapılırken tümüyle ortadan kalkmış, üzerinde Turgutreis heykeli bulunmaktadır. Kısıtlı veriler ve uzaktan çekilmiş az sayıdaki fotoğraf ile kartpostala dayanarak yeniden inşa etmek, söz konusu yapının bulunduğu yerin dünya mirası alanı kapsamında olması ve sahil yolunda peyzaj düzenlemesi yapılmış olması nedeniyle uygun değildir.

– Saraçhane Mescidi – Mimar Ayas Mescidi: Yapıların özgün yeri Saraçhane’de Horhor Caddesi ile Macar Kardeşler Caddesi’nin kesişimindeki refüjdür. İhya edilmek istenen yer ise arkeolojik park alanında yer almaktadır. Bu alanda inşaat ve kazı yapılması durumunda Bizans dönemi kalıntıları da ortaya çıkacak. Burada yeni bir bina inşa etmek arkeolojik alan koruma ilkeleri açısından uygun değil.

– Emirler Mescidi: Buranın özgün yeri Sirkeci’deki Ankara Caddesi ile İstasyon Caddesi kesişimidir. Günümüzde buradan tramvay hattı geçmektedir. İhya edilmesi için öngörülen alan ise TCDD alanı içinde kalan parktır. Bu alanın yakınında yani Marmaray girişine yeni bir bina inşa etmek arkeolojik alan koruma ilkeleri açısından uygun değildir.

– Bekarbey Tekkesi: Yapının özgün yeri Cerrahpaşa Tıp Fakültesi bahçesidir. İhya için ise yine Cerrahpaşa Tıp Fakültesi bahçesinde yolda kalan bir alan öngörülmüştür. Rekonstrüksiyon için yeterli görsel malzeme bulunmazken, kullanımı arkeolojik alan koruma ilkeleri açısından uygun değildir.

– Kepenekçi İshak Camii: İhya edilecek yapıyla ilgili yeterli bilgi ve görsel bulunmamaktadır. Orijinal yerinde ve büyüklükte yapılamaması tarihi yarımadanın siluetinde sahte bir ihya yapı yaratılması kentsel yerleşmeye uygun bulunmamıştır.

Mahkeme, 30 Kasım 2019’da yürütmenin durdurulmasına hükmetmiş, ancak daha sonra da davayı reddetmişti. Karar temyiz edildiği için dava dosyası Danıştay’a taşınmıştı. Danıştay 6’ncı Dairesi de 17 Kasım 2021 tarihli kararında, “kayıp eserlere yönelik ihya kararı alınırken rekonstrüksiyonun sağlam ve bilimsel verilere dayalı olması gerektiğine” vurgu yaptı. Taşınmaz üzerinde ilgili kurum ve kuruluş arşivlerinden her türlü görsel ve yazılı bilgi ve belgenin toplanması ve değerlendirilmesi gerektiğine işaret etti. Söz konusu işlemler yapılmadığı için yerel mahkemenin kararında hukuka uygunluk bulmayan Danıştay kararı bozdu. Dosya yeniden karar verilmesi için İstanbul 3’üncü İdare Mahkemesi’ne gönderdi.